Ernest Mandel doceerde jarenlang aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), aan de faculteit economische, sociale en politieke wetenschappen. Het waren slechts enkele lessen van enkele uren, maar er was altijd veel volk, niettegenstaande de studenten hun lessen uitkozen in functie van het uurrooster (met te vroeg), het bestaan van een syllabus (we zullen voor het examen wel studeren), de verplichting aanwezig te zijn (wat niet het geval was).

Niet alleen waren we allen aanwezig in zijn “lessen”, talrijk waren ook studenten van andere faculteiten die zijn uiteenzettingen kwamen bijwonen. 

In werkelijkheid gaf hij geen les, we moesten uiteenzettingen voorbereiden door boeken te lezen over onderwerpen die elk jaar veranderden. Dat jaar hadden we als thema “Het verschil tussen het Italiaanse fascisme en het Duitse nazisme”. Vreemd, het valt me plots op dat ik me van andere lessen de inhoud niet meer herinner. 

Ter voorbereiding van de examens moesten we de syllabussen leren en een boek naar keuze uit de bibliografie lezen. De vragen hielden echter enkel verband met onze mening over het boek. Kritisch denken en de autonomie van de geest waren voor hem belangrijker dan het uit het hoofd blokken van een syllabus. 

En geloof maar nooit dat hij ten aanzien van zijn partijleden meer door de vingers zag. Van alle juryleden kreeg ik van hem de zwakste punten voor mijn thesis over De geschiedenis van de linkse oppositie in de USSR tussen 1919 en 1924. 

Mandel was één van de meest gerespecteerde professoren en hield van zijn studenten. 

Hamel Puissant

Wanneer iemand die je graag hebt, overlijdt is er - naast het gevoel van verdriet - ook steeds dat gevoel van spijt. Spijt voor alle boeiende en aangename dingen die de persoon nog had kunnen doen. Spijt voor de gelegenheden die je niet benut hebt om de persoon beter te leren kennen en van hem of haar te leren. En dit is zeker voor Ernest het geval. 

Neem nu de periode waarin ik student was van Ernest aan de VUB. Ernest trachtte de studenten aan te zetten tot kritische ingesteldheid en leesgierigheid. Toen hij me op het examen voor het vak “Politieke stelsels van de Oostbloklanden” vroeg welk boek ik had gelezen, was zijn ontgoocheling zichtbaar groot. Natuurlijk had ik “Staat en Revolutie” van Lenin als SJW-lid al lang geleden gelezen. Hij verlaagde zich dan ook niet er nog een vraag over te stellen. 

Hij gaf me mijn punten en als de student zelf niet wil werken is dat zijn of haar eigen zaak. Studenten zijn volwassen mensen die respect verdienen en niet tot papegaaien gemaakt moeten worden. Dat was Ernests houding en daarvoor kreeg hij respect van de studenten terug. 

Maar de herinnering die mij het meest treft, dateert van het eerste Internationale Jongerenkamp van de Vierde Internationale, nu twaalf jaar geleden. Ernest zou er een redevoering houden over “het socialisme dat wij willen”. 

Ik dacht dat het zou gaan over water verkeerd ging inde Oostbloklanden, over welke politieke structuren er in de plaats moesten komen en meer van dat saais. 

Maar waar had Ernest het over? Over het recht van elk kind in de wereld op voldoende eten. Over de twintigurenweek. Over het recht op een eigen mening. Plots hield het socialisme op voor mij een theoretisch denkschema te zijn. Plots werd het gewoon de evidentie zelf. Alle verzuchtingen van de mensen, alles waar een mens recht op heeft en ons in deze maatschappij ontzegd wordt. Ons doel is het menselijk geluk. 

Dat is de belangrijkste les die Ernest mij leerde. 

Anke Hintjens

Hamel Puissant en Anke Hintjens zijn oud-studenten van de Vrije Universiteit Brussel (VUB)